احتمالا تاکنون برای فرزندان شما نیز پیش آمده که در انجام تکالیف مدرسه موفق هستند و در امتحانات نیز نمرات خوبی کسب می کنند. حتی معلمان مدرسه نیز از عملکرد او رضایت دارند و هیچ گزارشی از بی نظمی و حواس پرتی او به شما ارائه نمی دهند. با این حال، سوال این است که چگونه یک کودک در عین هوش بالا تمرکز ندارد و وظیفه شناس نیست؟ چرا نمی تواند کمی از چیزهایی که دوست دارد دست بکشد تا کاری که از او خواسته شده است را انجام دهد؟ پاسخ به این ابهامات را باید مهارت های اجرایی جستجو کرد.

چرا یک کودک نمی تواند مسئولیت کارهای خود را برعهده گیرد؟ چرا در کلاس درس با دوستان خود صحبت می کند و به تدریس معلم توجه نمی کند و یا با کفش و لباس خود بازی می کند؟ والدین این کودکان معمولا عنوان می کنند که همه راه های ممکن از امتحان کرده اند تا فرزند خود را برای انجام درست، به موقع و با دقت کارها تشویق نمایند اما کودک آنها علیرغم قولی که می دهد نمی تواند از پس کارهای ساده ای نظیر تمیز کردن میز یا مرتب کردن تخت خود برآید.

اغلب کودکان حواس پرت اصطلاحا باهوش هستند. آنها مشکلی در دریافت یا تفسیر اطلاعاتی که از طریق حواسشان دریافت می کنند ندارند. به همین دلیل مشکل کمی در فهم و یادگیری دروس خود و تلفظ کلمات جدید دارند. اما مشکل هنگامی بروز می کند که آنها باید کاری را سازماندهی کنند. یعنی تصمیم بگیرند که چه کاری را در چه زمانی انجام دهند و رفتار خود را برای رسیدن به آن کنترل کنند.

شاید تصور شود کودکی که از مهارت مناسبی برای یادگیری ریاضیات، زبان و سایر موضوعات مدرسه برخوردار است از عهده کارهای ساده تری نظیر مرتب کردن تخت خواب، اتاق و یا بازی نوبتی نیز بر می آید. اما در واقع ممکن است یک کودک باهوش از مهارت های مغزی لازم برای برنامه ریزی، نظارت بر فعالیت ها و تنظیم رفتار خود برخوردار نباشد. ما به چنین مشخصه هایی مهارت های اجرایی می گوییم.

مهارت هی اجرایی چیست ؟

مهارت های اجرایی به مهارت هایی اشاره دارد که به کودکان کمک می کند تا کاری که نیاز است انجام شود را انجام دهند. برای مثال برای یک کار ساده نظیر خوردن یک لیوان شیر در آشپزخانه، او هنگامی که نشسته است باید تصمیم بگیرد که به آشپزخانه برود، یک لیوان از کابینت بردارد و روی پیشخوان بگذارد، در یخچال را باز کند، شیر را بردارد و در یخچال را ببند، شیر را در لیوان بریزد، پاکت شیر را دوباره به یخچال برگرداند و لیوان شیر را بنوشد. در آخر نیز لیوان را در ظرفشویی قرار دهد و به سر جای خود برگردد. شاید تصور کنید که انجام چنین کار ساده ای از عهده هر کودکی بر می آید اما عملکرد یک کودک حواس پرت با تصور ذهنی شما کمی فرق دارد.

یک کودک برای انجام این کار ساده باید در برابر میل خوردن سایر خوراکی های داخل کابینت مقاومت کند و یا به جای شیر نوشابه ننوشد. اگر هیچ لیوانی در کابینت پیدا نکرد به جای برداشتن یک لیوان کریستالی گران قیمت از ویترین ظروف مهمانی، داخل ماشین ظرفشویی را نگاه کند و از آنجا یک لیوان تمیز بردارد.

همچنین اگر شیر تمام شده بود کودک باید بتواند خود را کنترل کند و با خواهر یا برادر خود که شیر خورده دعوا نکند. افزون بر این، باید دقت کند که جای لیوان شیر بر روی میز یا پیشخوان نمانده باشد. پس به نظر می رسد که همین کار ساده به مهارت های متعددی نیاز دارد و اگر انجام آن برای ما ساده است به دلیل برخورداری از همین مهارت هاست. البته بسیار مشاهده شده که حتی بزرگسالان نیز در انجام همین امور روزانه ناتوان هستند و این نشان می دهد که آنها نیز از کودکی تاکنون در مهارت های اجرایی ضعف دارند.

کودکی که مهارت های اجرایی ضعیفی دارد ممکن است حواس پرت شود، خوراکی های دیگران را بردارد، درب یخچال را باز بگذارد، قطره های شیر را از روی میز پاک نکند و یا با خواهر و برادر خود دعوا کند. میزان ضعف در مهارت های اجرایی در کودکان مختلف متفاوت است و حتی اگر یک کودک حواس پرت در نوشیدن یک لیوان شیر مشکلی نداشته باشد باز هم ممکن است در سایر کارهای پیچیده زندگی که نیاز بیشتری به برنامه ریزی، توجه پایدار، سازماندهی و کنترل هیجانات دارد با مشکل مواجه شود.

مهارت های اجرایی در واقع مهارت هایی هستند که برای تحقق هر یک از امیدها و آرزوهای کودک مورد نیاز است. در اوایل نوجوانی، فرزندان ما باید بتوانند تا حد معقولی مستقل عمل کنند. البته این استقلال به هیچ وجه به این معنا نیست که نباید به دنبال کمک یا راهنمایی باشند، بلکه درواقع باید بتوانند برای روزها و کارهای خود برنامه ریزی کنند.

در مواجهه با نوجوانان نباید به آنها بگویید که چه زمانی باید کار خواسته شده را شروع کنند. هنگامی که وسایل خود را فراموش می کنند نباید برای آنها بیاورید و یا به آنها حفظ توجه و تمرکز در مدرسه را یادآوری کنید. ما کودکانی که در دوره نوجوانی با این مشکلات کمتر مواجه می شوند را مستقل می دانیم.

حتی در حوزه های اجتماعی نیز به مرور با کودکان در برخی مسائل قانونی مانند بزرگسالان رفتار می شود. در نتیجه برای رسیدن کودک به این سطح از استقلال باید مهارت های اجرایی او رشد کند. رشد این مهارت ها به افزایش مسئولیت پذیری، وظیفه شناسی و قابلیت برنامه ریزی می انجامد. کودکانی با مهارت های اجرایی قوی از عهده کارهای خود بر می آیند و مستقلانه رفتار می کنند.